من در مکه بودم که جبرییل نزد من آمد و گفت: «ای محمد! برخیز». برخاستم و کنار در رفتم. ناگاه جبرئیل و میکائیل و اسرافیل را در آنجا دیدم. جبرئیل، مرکبی به نام «براق» نزد من آورد و به من گفت: «سوار شو». بر براق سوار شدم و از مکه بیرون رفتم. به بیت المقدس رسیدم. هنگامی که به بیت المقدس رسیدم، فرشتگان از آسمان نزد من به زمین فرود آمدند و مرا به داشتن مقام و منزلت ارجمند در پیشگاه خداوند مژده دادند. آنگاه در بیت المقدس نماز خواندم.
«ابراهیم خلیل (ع) به همراه گروهی از پیامبران پیش من آمدند و مرا بشارت دادند. سپس موسی و عیسی (ع) آمدند. پس از آن، جبرییل دستم را گرفت و مرا بالای صخره (سنگی در بیت المقدس) برد و بر روی آن نشاند. ناگاه ماجرای معراج را پیش خود دیدم که مانند آن را در شکوه و جلال، هرگز ندیده بودم. از آنجا به آسمان دنیا (آسمان اول) صعود کردم. آنان به من سلام می کردند.
سپس جبرئیل مرا به آسمان ششم برد. در آنجا، انبوه آفریدگان و کروبیان (مجردات و فرشتگان و ارواح) را دیدم. سپس همراه جبرئیل به آسمان هفتم صعود کردم. در آنجا با آفریدگان خدا و فرشتگان بسیار دیدار کردم.»
آن گونه که از روایات برداشت می شود محراج پیامبر (ص) در دو مرحله اتفاق افتاده است. مرحله اول حضرت محمد (ص) شبانه از مسجد الحرام تا مسجد الاقصی سیر می کند که این قسمت از معراج در آیه اول سوره اسرا آمده است:
«سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَىٰ بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا ۚ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ»
«پاک و منزه است خدایی که بنده اش را در یک شب، از مسجد الحرام به مسجد الاقصی -که گرداگردش را پربرکت ساختهایم- برد، تا برخی از آیات خود را به او نشان دهیم؛ چرا که او شنوا و بیناست.»
معراج مربوط به سیر پیامبر (ص) تا آسمان هفتم بوده است. ایشان تا جایی بالا می روند که احدی جز خداوند متعال حضور نداشته است. این مرحله از معراج در سوره نجم توصیف شده است:
«ثُمَّ دَنا فَتَدَلَّي. فَکانَ قابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْني. فَأَوْحي إِلي عَبْدِهِ ما أَوْحي. ما کَذَبَ الْفُؤادُ ما رَأي. أَ فَتُمارُونَهُ عَلي ما يَري. وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْري. عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهي. عِنْدَها جَنَّةُ الْمَأْوي. إِذْ يَغْشَي السِّدْرَةَ ما يَغْشي. ما زاغَ الْبَصَرُ وَ ما طَغي. لَقَدْ رَأي مِنْ آياتِ رَبِّهِ الْکُبْري»
«سپس [پیامبر (ص) در شب معراج] نزدیک و نزدیک تر شد، تا آن که فاصله او [با مقام قرب خاص خدا] به اندازه طول دو کمان یا کمتر بود. در اینجا، خداوند آنچه را وحی کردنی بود، به بنده اش وحی کرد. آنچه را دید، انکار نکرد.
آیا با او درباره آنچه دید، مجادله و ستیز می کنید؟ و بار دیگر نیز او را نزدیک سدرة المنتهی که بهشت جاویدان در آنجاست، دیده است. در آن هنگام که چیزی (شکوه و نور خیره کننده ای) سدرة المنتهی را پوشانده بود. چشم او هرگز منحرف نشد و طغیان نکرد. (آنچه را دید، واقعیت بود) او در شب معراج، برخی نشانه های بزرگ پروردگارش را دید.»
زمان اولین معراج پیامبر (ص) ۹ ماه یا ۲ سال قبل از ولادت حضرت زهرا (س) بوده است. زیرا حضرت محمد (ص) در جواب یکی از همسران خود که از شدت محبت به حضرت زهرا (س) گله کرده بود تشکیل نطفه ایشان را در آسمان و شب معراج خوانده اند. به گفته علامه طباطبایی دیدگاه مشهور عالمان مسلمان این است که معراج در سال های آخر اقامت پیامبر (ص) در مکه (پیش از هجرت و پس از بعثت) روی داده است. برخی از علما نیز بر این باورند که معراج در سال ۱۲ بعثت رخ داده است.
درباره این که معراج در چه شبی رخ داده است نیز نظرهای متفاوتی وجود دارد و یکی از شب های ۱۷ ربیع الاول، ۲۷ رجب، ۱۷ رمضان و یا شبی از شوال یا ربیع الثانی را شب معراج پیامبر (ص) می دانند.
مکان اولین معراج پیامبر (ص) یک از این مکان ها بوده است؛ خانه حضرت خدیجه (س)، خانه ام هانی خواهر حضرت علی (ع)، شعب ابی طالب و یا مسجد الحرام در کنار کعبه
مدت سفر حضرت محمد (ص) به سرزمین بیت المقدس و مسجد الاقصی و از آنجا به آسمان ها و بازگشت ایشان از معراج بیش از یک شب طول نکشیده است. امام صادق (ع) فرمودند: رسول خدا (ص) نماز عشا و نماز صبح را در مکه خواندند.
پیامبر (ص) در معراج به کجاها رفت؟
مسجد الحرام
آغاز سفر پیامبر (ص) از مسجد الحرام بود. او در میان راه در مدینه، مسجد کوفه، طور سینا و بیت اللحم ایستاد و نماز خواند.
مسجدالاقصی
سپس وارد مسجد الاقصی شد. قبه الصخره محلی بوده است که پیامبر (ص) از آنجا به آسمان ها عروج کرد.
عکس مسجد القبه
او در آسمان حضرت آدم (ع) را دید. آن گاه فرشتگان دسته دسته به استقبال او آمده و با روی خندان به او سلام کردند. او در آسمان دنیا «ملک الموت» را نیز دید و با او گفتگو کرد.
پیامبر (ص) در آسمان دوم با حضرت یحیی و حضرت عیسی دیدار کرد، در آسمان سوم حضرت یوسف، در آسمان چهارم حضرت ادریس، در آسمان پنجم هارون و در آسمان ششم حضرت موسی را ملاقات نمود.
پیامبر (ص) در آسمان هفتم به جایی رسید که جبرئیل از رسیدن به آن مقام عاجز بود. در اینجا گفت و گویی میان پیامبر و خدا، شکل گرفت که با عنوان «حدیث معراج» شهرت یافته است. در این حدیث، از مسائل اخلاقی مانند رضا، توكل، نکوهش دنیا، روزه، سكوت، محبت به مستمندان، ویژگیهای اهل آخرت و اهل دنيا سخن به میان آمده است.
پیامبر (ص) در بازگشت نیز در بیت المقدس فرود آمد و راه مکه را در پیش گرفت و پیش از طلوع فجر در خانه ام هانی فرود آمد.